کشورهای دنیا به وسیله شبکه اقتصادی، سیاسی و اجتماعی پیچیده ای با یکدیگر مرتبطند. اقتصاد بین الملل روابط اقتصادی کشورهای مختلف جهان را بررسی کرده، چگونگی ایجاد این روابط و کاربردهای سیاسی آنها را مورد بحث قرار می دهد. هرچند روابط اقتصادی بر مسائل اقتصادی تأکید دارد، نمی تواند از مسائل و روابط سیاسی و اجتماعی جدا باشد. بعلاوه روابط اقتصادی کشورهای جهان به طرق مختلف می تواند برقرار شود؛ مثلا از طریق تجارت کالا و جریان سرمایه، که هرکدام پیامدهای مربوط به خود را دارد و در جای مناسب درباره آنها بحث خواهد شد.

اقتصاد بین الملل (international economics) از دو جنبه، یکی اقتصاد خرد و دیگری اقتصاد کلان، بررسی می شود. از نظر اقتصاد خرد آن دسته از مسائلی که به تجارت کالا و خدمات مربوط می شود با عنوان نظریه های خالص تجارت و سیاستهای بازرگانی مورد بررسی قرار می گیرد که آن را نظریه های تجارت خارجی (بین المللی) (international trade) می نامند. از نظر اقتصاد کلان آن دسته از مسائلی که به جریان بین المللی داراییهای پولی مربوط می شود (مثل مکانیسم تعديل تراز پرداختها، حرکت سرمایه، ماهیت پرداخت های بین المللی و نظامهای بین المللی پول) مورد مطالعه قرار می گیرد. که آن را مالیه بین الملل (international finance) می نامند.

به هر حال، در این جلد از کتاب اقتصاد بین الملل به جنبه های واقعی حرکت کالا و خدمات (تجارت بین الملل) و در جلد دیگر به جنبه های پولی اقتصاد بین الملل و تراز پرداختها (مالیه بین الملل) می پردازیم.

لازم است به دلایل عمده ای که اقتصاد بین الملل را از اقتصاد داخلی یک کشور متمایز می سازد اشاره کنیم. هرچند در این مقدمه تمایز دقیق و کامل بین این دو اقتصاد مورد نظر است، ولی در ابتدای بحث دریافت تمامی وجوه تمایز بین مسائل مطروحه در اقتصاد، به طور کلی، و آن مسائلی که در اقتصاد بین الملل مطرح است ضروری نمی نماید. در واقع مرور کامل صفحات کتاب به شناخت اختلاف بین مسائل و نظریه های خاص در اقتصاد بین الملل و اقتصاد داخلی کمک خواهد کرد.

الف) تحرک عوامل تولید اقتصاددانان کلاسیک در تفکیک تجارت خارجی از داخلی، بر نقش عوامل تولید نیروی کار در این تمایز، تأکید دارند. سرمایه و نیروی کار در داخل یک کشور تحرک کامل دارد، ولی از دیدگاه بین المللی ممکن است این تحرک وجود نداشته باشد. مسأله جابجایی عوامل تولید در داخل یک کشور و عدم تحرک آنها در محدوده بین المللی از جمله علل و موارد اختلاف در مبادلات بین المللی است. به هر حال، می توان تجارت بین الملل را تحرک غیر مستقیم عوامل تولید دانست. در این خصوص نظریه هایی وجود دارد که در متن کتاب ذکر خواهد شد.

ب) موانع و محدودیتهای تجاری، پولی و مالی. بدیهی ترین دلیل تمایز بین اقتصاد بین الملل و اقتصاد داخلی، محدودیت هایی است که در کشورهای مختلف جهان وجود دارد و مانع تحرک کامل و آزاد کالاها و خدمات و عوامل تولید (سرمایه و نیروی کار) می شود. این موانع ممکن است جنبه اقتصادی، اجتماعی و سیاسی داشته باشد. مثلا وضع تعرفه گمرکی، محدودیت های مستقیم تجارت و سیاست های پولی و ارزی و مالیاتی از جمله موانع اقتصادی هستند که بررسی آنها در اقتصاد بین الملل ضروری است.

ج) وجود نظامهای پولی متفاوت. هر کشوری نظم پولی و تجربیات مربوط به آن را دارد که روی عرضه صادرات و تقاضای وارداتش اثر گذاشته و سیاستهای مختلف ارزی را به دنبال دارد. این نظامهای مختلف پولی و سیاستهای متفاوت مربوط به آن لزوما باید در چهارچوبی متفاوت بررسی شود. در اوضاع امروزی و با گسترش اتحادیه های گمرکی و بازار مشترک این سیاستها جنبه های خاص خود را می گیرد که در

این کتاب بررسی خواهد شد.

چرا کشورها با هم تجارت می کنند و تجارت بین الملل چه تأثیری دارد؟ این سؤال از قرن نوزدهم تا کنون مطرح بوده و البته در هر دوره متناسب با تئوری و شرایط جوابهایی به آن داده شده است.

به طرق مختلف نشان داده شده که تئوری سنتی در ملاحظات عملی امروز تا مناسب است. فعالیتهای اقتصادی، تکنولوژی و ساختار بازار در هر دوره شرایط و مفروضات خاص خود را داشته است. بدین ترتیب با تحولات و نگرشهای متفاوت نسبت به شرایط، تئوری تجارت بین کشورها نیز دستخوش دگرگونی شده و در هر دوره متناسب با شرایط اقتصاد حاکم دیدگاه های متفاوتی از تجارت بین کشورها مطرح گردیده است. البته این بدین معنی نیست که نظریه کاملا مجزایی در هر دوره ارائه گردیده است، بلکه دیدگاههای نظری تجارت مکمل یکدیگرند. در نظریه های جدید سعی شده است که از تئوری سنتی تجارت استفاده و متناسب با شرایط روز تعدیل گردد.

تئوریهای مهم و عمده در تجارت بین الملل با توجه به مفروضاتشان منعکس کننده این مطلب است که هر کشوری صادر کننده کالایی است که در آن مزیت نسبی دارد و وارد کننده کالایی است که در آن مزیت نسبی ندارد. بدین معنی که تجارت، یکطرفه و بین بخشی ( inter - industry trade) است و در واقع وجود مفروضاتی چون رقابت کامل و بازده نسبت به مقیاس تولید ثابت، چنین الگوی تجارتی را دیکته         می کند.

در مقابل، در شرایط امروزی تجارت بین الملل دیده می شود که یک کشور همزمان وارد کننده و صادر کننده کالایی است و به عبارت دیگر یک تجارت دوطرفه یا یک تجارت درون بخشی ( intra - industry trade) وجود دارد. این خصوصیات و دیدگاههای جدید، تدوین کتاب تجارت بین المللی را ضروری می سازد که هر دو جنبه تجارت تجارت یکطرفه و تجارت دوطرفه - را در بر داشته باشد.

بحثها و بررسی های سیاست های تجاری جایگزینی واردات و تشویق صادرات در زمینه هایی صورت می گیرد که تئوریهای سنتی تجارت حاکم باشد. بدین معنی که تجارت یکطرفه و بین بخشی وجود داشته باشد و در واقع، فرض ضمنی این تحلیل ها آن است که شرایط رقابت کامل و بازده نسبت به مقیاس ثابت باشد ولی مشاهده می شود که در شرایط امروزی ساختار بازار تأثیر فراوانی بر تجارت بین کشورها دارد و در صورت وجود رقابت ناقص و وجود پدیده «روابط متقابل» در این ساختار بازار، سیاست های بازرگانی سنتی را به سیاست های استراتژیک بازرگانی) تبدیل کرده است.

امروزه، بازیکنان (کشورها و دولتها) تجارت بین الملل به اندازه ای هستند که رفتار یکی از کشورها یا دولتها (بازیکنان) بر رفتار سایر بازیکنان سایر کشورها) اثر می گذارد و این پدیده اتخاذ یک سیاست استراتژیک» را نمایان می سازد. بدین ترتیب استراتژی های سیاسی مربوط به صادرات و واردات و بحثهای مربوط به آن شکل جدیدی از بحثهای سیاست های بازرگانی را در شرایط امروزی مطرح می سازد.