کتاب مبانی جامعه شناسی

تا آنجا که تاریخ نشان می دهد، انسان از ابتدای حیات خود به صورت گروهی و دسته جمعی زندگی می کرده است. حتی انسان غارنشین و بشری که در قلب جنگلها یا در جزایر دورافتاده زندگی می کرده، در هر زمان و مکانی که نشانی از او هست، انسان اجتماعی بوده است و در واقع، کمتر می توان انسان را جدا و مستقل از جامعه ملاحظه و بررسی کرد یا زندگی صرف فردی برای او قائل شد. گذشته از بقایای جسمانی موجودات ( مانند اسکلتها و فسیلها)، تمامی آثاری که از گذشته انسان بر جای مانده، آثار گروهی و جمعی است یا تحت تأثیر نیازها و مناسبات اجتماعی او ساخته و پرداخته شده است، چنان که هنرها و دست افزارها و مجموعه های تمدن و فرهنگ و آثار دیگر انسانی چنین است.

این پرسش که آیا حالت اجتماعی برای انسان جنبه ذاتی و طبعی دارد یا پاره ای از نیازها نظیر دفاع دسته جمعی در برابر دشمنان با احتیاجات متقابل انسانها موجب زندگی دسته جمعی و گروهی شده است، در اصل مسئله که تأیید زندگی جمعی و گروهی و حالت اجتماعی انسان است، تغییری نخواهد داد.

محدودترین جمع انسانی خانواده است که از زوج (زن و مرد) و فرزندان آنها تشکیل می شود و این نخستین هسته یک جامعه طبیعی کوچک است که گاه به گروه نخستین» تعبیر می شود و یک جامعه ساده و اولیه را تشکیل می دهد. در جوامع ابتدایی که امروز به این نام شناخته می شود، خانواده گسترده با نظم و طبقه بندی خاصی سازمان یافته، یک جامعه کوچک را تشکیل می دهد که در بسیاری از موارد، با علامت خاص مذهبی خود، یک کلان را به وجود می آورد.

صورتی از این نوع سازمان را می توان با زندگی عشیرهای برخی قبایل که روابط و مناسبات خاص و شجرة النسب معين دارند مشابه دانست. در درون هر یک از این گروهها، نه فقط مناسبات و روابط خانوادگی و خویشاوندی متفاوت است، بلکه رفتارها، سنتها، اخلاق، رسوم، اعمال و حرکات نیز بسیار متنوع و پیچیده می شود به طوری که بررسی و شناخت و بحث درباره آنها، رشته های خاص علوم اجتماعی، مانند مردم شناسی و جامعه شناسی را تشکیل می دهد.

بررسی تحول حیات اجتماعی انسان در طول تاریخ در جوامع مختلف، و روابط خاصی که در تاریخ هر جامعه شکل گرفته، و دگرگونیهای به وجود آمده در جوامع، و نیز آثار و نتایج حاصل از زندگی دسته جمعی که نظامهای اجتماعی مختلفی را به وجود آورده است، موضوع علوم اجتماعی را تشکیل می دهد. می توان گفت، موضوع علوم اجتماعی، شناخت علمی پدیده های اجتماعی است که در زمانی کم و بیش طولانی شکل گرفته است و پدیده های اجتماعی، حول محور انسان اجتماعی و ویژگیهای آن دور می زند.