کتاب مروری بر تاریخ فقه و فقها

علم شریعت که در اصطلاح علوم اسلامی بانام "فقه "از آن یاد می شود به خاطر مورد نیاز بودن -در حوزه عمل همواره بر مسائلش افزوده شده و گسترش یافته است. چگونگی این گستردگی و افزایش احکام در زمان حضوررسول(ص) و امامان معصوم (ع) به جهت طرح مسائل جدید و سؤالات مطروحه از یک سو و توجه مؤمنان به تاریخ و سیره پیشوایان دینی از سوی دیگر ، تا حدی تدوین شده و متون مقدس ؛ مانند قرآن مجید هم خودحاکی از نحوه تشریع احکام می باشد. . به عنوان نمونه می توان از آية نخست سورة المجادلة یاد کرد که در آن آمده: «خداسخن زنی راکه درباره شوهرش با توبه مجادله آمده است و به خداشکوه می کند، شنید و خدا گفتگوی شما را می شنود؛ زیراشنوا و بیناست.» و در پی این آية احکام ظهار بیان شده است . این آیات خود نحوه تشریع یکی از احکام اسلامی رابیان می نماید. " پاره ای از احکام هم که به وسیله وحی بلکه از طریق سنت مقرر گشته متضمن چگونگی واقعه ای که حکم را در پی داشته می باشد. بیشتر احکام این چنینی تاریخ تشریع دارد ولی پس از رحلت پیامبر اسلام(ص)، که به جهت طرح سؤال های تازه و پیشامدوقایع بی سابقه، دسترسی به وحی و پرسش از صاحب شریعت امکان نداشت رفته رفته استنباط وإعمال رأی شروع شد و از این راه مسائل فراوانی طرح و در کتب فقهی منعکس گشت ولی علل و زمینه طرح بیشتر چنین مسائلی بازگو نشد؛ در حالی که بسیار بجا بودانگیزه استنباط چنین احکامی بازگو شود، تا همچنانکه پی بردن به شأن نزول آیات وعلت نیست قرينه معتبری برای مجتهدهم راهگشای اظهار لات مشابه به راحت ورودروایات برای مسلمانان حائز اهمیت و در بسیاری از موارد می توانست قرند توسعه یاتضييق حكمی باشد، زمینه پیدایش احکام مبتنی بر استنباط مجتهدهم راه نظر مجتهدان دیگر باشد. آن چه از کتب فقهی در خصوص مسائل مستند به رأی مستفاد می شود دلائل جی علت طرح آن؛ که اگر علت طرح مسئله در اختیارمی بود گره بعضی از مشکلات میاد گشوده می شد. بررسی تاریخی تحولات فقهی وزندگی فقها می تواند تا حد زیادی این خلأراپر کند. اگر جدی کار، کار دشواری است چنانچه تاریخ فقه وهمراه آن جایگاه فقها، آن طور که بایسته و شایسته است ، تدوین شود پاره ای از ابهامات تاریخی زندگی مسلمانان به خصوص در برخورد با مسائل اجتماعی روشن خواهد شد و سرانجام می توان در شرایط فعلی ،که جامعه بر آن است احکام دینی رابه کارگیر دوبر موضوعات بدون حکم که پی در پی بر آن ها افزوده می شود، از آن پیشینه بهره فراوان برد. نباید فراموش کرد که دوره های پیشین هرقدر به زمان وحی نزدیک تر باشد، بهتر حاکی از شیوه - زندگی مسلمانان (سيره مسلمین) خواهد بود و این شیوه ی زندگی تاحد زیادی به فهم متون دینی اعم از قرآن وحدیث و رفتار معصومان (ع) که مبنای استنباط احکام می باشند کمک خواهد کرد.. مبحثی که درباره آن سخن خواهد رفت از دو بخش تشکیل شده یکی گفتگو پیرامون فقاهت وقانون وتکالیف شرعی و دیگری زندگی فقیهان که البته هر دو بخش باهم ارتباط تنگاتنگ دارند ولی از دیدگاه تاریخی محض این دو بخش دارای موضوعات خاص خود می باشند که به نوبه خود برای تحلیل گران رخدادهای اجتماعی قابل تأمل و پژوهش است..