در بین انواع ویرایش (ویراستاری) ویرایش نگارشی (زبانی) و ویرایش فنی (صوری) اهمیت و جایگاه خاصی دارند؛ به دلیل اینکه این دو نوع ویرایش موضوع مشترک همه انواع ویرایش چون: ویرایش محتوایی، ساختاری، ترجمهای، احیایی، داستانی و… میباشند.
ویرایش نگارشی (زبانی) که بیشتر بر محور ذوق و زبان است مسائل زیر را بررسی میکند:
توجه به زبان معیار، آشنایی به سبک اثر و نویسنده، توجه به زبان اثر، دقت در انواع جمله و شکلهای آن، دقت در انواع فعل و کاربرد آنها، دقت در انواع اسم و صفت و کاربرد هر یک از آنها، کاربرد انواع حرف چون حرف اضافه، نشانه وربط.
ویرایش فنی (صوری) که از نامش پیداست بیشتر صورت و ظاهر نوشتار را بررسی میکند به این دلیل به این ویرایش فنی میگویند چون علم خاصی را نیاز دارد.ویرایش فنی شامل مسائل زیر میباشند: املای کلمات چون کلمات مرکب و ساده به همراه پیوسته نویسی و یا جدا نویسی، کاربرد صحیح ضمیر وانواع آن، شناخت و کاربرد درست انواع همزه در آغاز، میانه و پایان کلمهها، کاربرد ترکیبهای عربی، کاربرد درست اعداد نویسی در متن، شناخت املای کلمات مشابه، علامتگذاری (سجاوندی)، کاربرد نقل وقولها، پانوشتها، تنظیم کتابنامه، نمایهسازی، اعلام، واژهنامه، کاربرد درست فهرست منابع، فهرستبندی اثر،شمارهگذاری صفحات، پینوشتها و….
ویراستاری حرفهای بسیار حساس و ارزشمند است به دلیل اینکه بسیاری از نویسندگان ممکن است با اصول فنی قواعد زبانی و مراحل تنظیم و تولید اثر آشنا نباشند- البته این مسأله طبیعی است- به همین دلیل ضرورت ویرایش ایجاب میکند که افرادی با عنوان ویراستار مسیر مطالعه را برای خواننده هموار کنند.
درجهبندی کسانی که این کار را انجام میدهند به قرار زیر است:
سر ویراستار (کسی که آشنایی کامل به ویراستاری دارد و همچنین قدرت آموزش و مدیریت داشته باشد و مراحل نشر را به طور کامل بداند. ویراستار ارشد (کسی که براساس تخصص این کار را انجام میدهد)، ویراستار (کسی که کار ویراستاری را انجام میدهد)، ویراستیار(کسی که با نظر و یراستار بخشهایی که برایش انتخاب میشود این کار را انجام میدهد) و به طور کلی ویراستاران باید با فنون ویراستاری به طور کامل آشنا باشند. شم نگارشی در وجودشان باشد، با خط و زبان فارسی آشنا باشند، و در حوزههای تخصصی چون ویرایش داستانی، ترجمهای، احیایی، محتوایی و… علم و آگاهی داشته باشند.
مراحل ویرایش شامل: پذیرش اثر، مطالعه آن، انجام نمونهای از متن براساس شیوهنامه یا براساس علم و فنون ویرایش، ارتباط با مؤلف و پس از ویرایش تا تولید اثر است که این مراحل باید به ترتیب و دقت همراه باشد. همچنین ابزار ویرایش شامل دست نوشت چه رایانهای و چه کاغذی و شیوهنامه است که باید در اختیار ویراستار باشد تا براساس آنها اثری که تولید میشود علمی و بسیار خوب باشد.